دانشگاه

[نِ] (اِ مرکب) دانشگه محل دانش جای دانش جای علم || اصطلاحاً مؤسسه ای که تعلیم درجات عالیهء علوم و فنون و ادبیات و فلسفه و هنر کند( 1) این کلمه بجای اونیورسیته( 2) بکار رفته است دانشگاه شعبه هایی بنام دانشکده خواهد داشت و هر دانشکده جای تعلیم رشته ای از رشته های علمی یا فنی یا ادبی یا فلسفی و یا هنری خواهد بود در ایران صرف نظر از مدارس قدیم که همه نوع تعلیم از فروترین تا برترین درجات در آنها داده میشد و برخی از آنها در تاریخ تعلیم و تربیت در قرون مختلفه بنام بوده است، 3) سابقهء تأسیس دانشگاه 1313 ه ش می رسد که دانشگاه تهران بنیاد نهاده شده است و هم اکنون جز از تهران در شهرهای ) اصفهان و تبریز و شیراز و مشهد و اهواز نیز دانشگاه هست و ما فهرست وار به تشکیلات و تاریخ تأسیس هرکدام و اینکه هر یک قانون تأسیس » مشتمل بر چند دانشکده هستند اشاره می کنیم: دانشگاه تهران - دانشگاه تهران در سال 1313 ه ش بموجب مصوب هشتم خرداد 1313 ایجاد گردید و در این تاریخ از مدارس عالی که در آن هنگام وجود داشت (مانند دارالمعلمین « دانشگاه عالی، مدرسهء حقوق و علوم سیاسی، مدرسهء عالی طب) دانشگاه تهران تشکیل شد و بسرعت اجزاء مختلف آن ایجاد گردید با این تعبیر میتوان قدیمترین تاریخ تأسیس بعضی از شعب منضم شده به دانشگاه تهران را سال 1268 ه ق ( 1231 ه ش) که سال تأسیس مدرسهء دارالفنون بر اثر مساعی میرزا تقی خان امیرکبیر باشد، دانست دارالفنون دارای شعب متعدد از قبیل طب، فنون نظامی، ریاضیات، ادبیات، موسیقی و رشته های دیگر علوم و فنون بود رشتهء طب بر اثر توسعهء سازمان آن بعدها از دارالفنون جدا و بنام مدرسهء عالی طب و داروسازی موسوم شد همچنین رشته های فنون نظامی نیز از دارالفنون جدا شد و بوزارت جنگ ملحق گردید البته در آن زمان در نقاط مختلف کشور مدارس قدیمه ای وجود داشت که در آنها علوم اسلامی و بسیاری ازمباحث مربوط بعلوم عقلی و نقلی تدریس میشد قدیمترین تاریخ تأسیس این مدارس و دارالعلمها در ایران قرن چهارم ه ق (قرن دهم م) است مجموعهء این مدارس و ایجاد مدارس عالی دیگری که در شرایط زمان تأسیس آنها را ایجاب میکرد و لزوم وحدت و تمرکز ادارهء این مدارس عالی سبب شد که وزارت فرهنگ بترتیبی که در کشورهای مترقی معمول است طرح دانشگاهی بریزد و قانون آنرا در هشتم خرداد 1313 به تصویب برساند اینک متن قانون تأسیس دانشگاه که در جلسهء هشتم خرداد 1313 از تصویب مجلس مادهء اول - مجلس شورای ملی بوزارت معارف اجازه میدهد مؤسسه ای بنام دانشگاه برای تعلیم » : شورای ملی گذشته است درجات عالیهء علوم و فنون و ادبیات و فلسفه در طهران تأسیس نماید مادهء دوم - دانشگاه دارای شعب ذیل است که هر یک از آنها موسوم بدانشکده خواهد بود: 1- علوم معقول و منقول 2- علوم طبیعی و ریاضی 3- ادبیات و فلسفه و علوم تربیتی 4- طب و شعب و فروع آن 5- حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی 6- فنی دانشسراهای عالی و مدارس صنایع مستظرفه ممکن است از مؤسسات دانشگاه محسوب شوند و نیز ممکن است مدارس و مؤسسات دیگری لدی الاقتضاء بدانشگاه منضم گردد مادهء سوم - رئیس دانشگاه در آغاز افتتاح بر حسب پیشنهاد وزیر معارف بموجب فرمان همایونی تعیین و بعدها بر طبق مادهء 14 بموجب پیشنهاد شورای دانشگاه و موافقت وزیر معارف بموجب فرمان همایونی منصوب خواهد شد( 4) اداره کردن دانشگاه بعهدهء رئیس است معاون دانشگاه و رؤساء و معاونین و استادان دانشکده ها بر حسب پیشنهاد رئیس دانشگاه از طرف وزیر معارف منصوب میشوند سایر مستخدمین بر طبق مقررات این قانون از طرف رئیس دانشگاه تعیین میگردند تبصرهء 1- مدت خدمت رئیس دانشگاه و رؤسای دانشکده ها سه سال است بعد از انقضاء این مدت ممکن است مجدداً انتخاب شوند تبصرهء 2- رئیس دانشگاه مجاز است علماء و دانشمندان مملکتی و خارجی را بر حسب پیشنهاد شورای دانشگاه و تصویب وزیر معارف بعضویت افتخاری دانشگاه بپذیرد مادهء چهارم - شورای دانشگاه از اشخاص ذیل تشکیل میشود: رئیس دانشگاه که سمت ریاست شوری را خواهد داشت معاون رؤسای دانشکده ها لااقل یکنفر استاد از هر یک از دانشکده ها مادهء پنجم - وظایف شورای دانشگاه به قرار ذیل است: تعیین شرایط ورود محصل بدانشگاه تدوین دستور تحصیلات دانشکده تعیین شرایط گرفتن درجه و تصدیقنامه و دیپلم تهیهء نظامنامه های لازم جهت انتخابات و پیشرفت کار دانشکده ها اظهار نظر در مورد اشخاصی که بسمت استاد و دانشیار از طرف شورای هر دانشکده پیشنهاد شده اند پیشنهاد هر اقدامی که موجب ترقی و اصلاح کار دانشگاه باشد معاونت و کمک فکری با رئیس دانشگاه مادهء ششم - هر یک از دانشکده ها دارای شورائی خواهد بود مرکب از معاون و استادان در تحت ریاست رئیس دانشکده وظایف و تشکیلات شورای مزبور بموجب نظامنامه ای خواهد بود که از تصویب شورای دانشگاه گذشته باشد مادهء هفتم - دانشگاه دارای شخصیت حقوقی میباشد و نمایندگی آن بعهدهء رئیس است و از لحاظ اداری و مالی دانشگاه مستقل و تحت مسئولیت مستقیم وزیر معارف خواهد بود مادهء هشتم - دانشگاه میتواند در مقابل امور علمی و فنی که اشخاص و مؤسسات غیررسمی رجوع مینمایند بر طبق نظامنامهء مخصوص حق الزحمه دریافت دارد وجوهی که از این راه عاید میشود و همچنین اعانه هائی که اشخاص مختلف میدهند و عایدات دیگر باستثناء حقوقی که از محصلین دریافت میشود بحساب جداگانه در تحت نظر رئیس دانشگاه جمع آوری و با تصویب وزیر معارف بمصارفی که در شورای دانشگاه پیشنهاد میشود خواهد رسید و وزارت معارف در حساب آن حق نظارت خواهد داشت تبصره - هدایائی که اشخاص یا مؤسسات بعنوان وقف و امثال آن جهت امر خاص بدانشگاه تقدیم میکنند ادارهء آنها با دانشگاه است این قبیل عایدات باید مطابق میل هدیه کنندگان صرف شود و تبدیل آن بمصرف دیگر جایز نیست صورت عایدات و مخارج همه ساله بوزارت اوقاف تقدیم خواهد شد دانشگاه در رد و قبول هدایای مذکور آزاد است مادهء نهم - فارغ التحصیلهای دانشکده ها که برحسب مقرراتی که با موافقت نظر وزارت معارف وضع خواهد شد لااقل بدرجهء اجازهء معلمی (لیسانس) نائل می شوند و از حقوق و امتیازات قانون تربیت معلم مصوب 19 اسفند 1312 استفاده خواهند کرد مادهء دهم - معلمین دانشگاه بطبقات سه گانهء ذیل تقسیم میشوند: اول و دوم استاد و دانشیار (معاون استاد) که باید علاوه بر داشتن شرایط مقرره در فقرات 1 و 3 و 4 ماده دوم قانون استخدام کشوری، استاد کمتر از سی سال و دانشیار کمتر از بیست وپنج سال نداشته باشد و در رشته ای که تدریس مینمایند درجهء علمی آنها را شورای عالی دانشگاه لااقل دکتری یا معادل آن تشخیص دهد سوم دبیر که باید لااقل دارای شرایط معلمین مدارس متوسطه باشد و بر طبق مقررات مربوط بمعلمین مذکور استخدام خواهد شد سایر مستخدمین از قبیل متصدیان لابراتوارها و کارخانه ها و اعضای کتابخانه و امثال آن و اعضای دفتری تابع مقررات قوانین عمومی خواهند بود تبصره - رئیس کتابخانه باید از حیث درجهء علمی کمتر از دبیر نباشد ولی چنانچه درجهء علمی او بالاتر باشد مانند دانشیار استخدام خواهد شد مادهء یازدهم - از آغاز سال تحصیلی 1313 و بعد دانشیاران و استادانی که طرف احتیاج دانشگاه میشوند در صورت تعدد داوطلبان با مسابقه مطابق نظامنامهء مخصوص تعیین خواهند شد مادهء دوازدهم - در طول مدت خدمت باستادان و دانشیاران ممکن است ده مرتبه اضافه حقوق داده شود و اعطای اضافات از مرتبهء اول الی سوم هر - دو سال و در مراتب بعد هر سه سال یکمرتبه بر طبق نظامنامهء مخصوص با شرایط ذیل خواهد بود: 1- ابراز لیاقت و استحقاق 2 پیشنهاد رؤسای دانشکده ها 3- تصویب شورای دانشگاه مادهء سیزدهم - میزان حقوق درجهء اول دانشیار همه سال بر طبق قانون بودجه معین خواهد شد اضافه حقوقی که در درجات اول تا هشتم دریافت خواهد نمود مساوی خواهد بود با هشت یک حقوق ماقبل و در درجهء نهم و دهم با خمس حقوق ماقبل در مواقع ترفیع برتبهء استادی و یا ریاست دانشکده و یا ریاست دانشگاه عشر حقوق مقام مادون اضافه خواهد شد و پس از آن نیز اضافه حقوقی که در باقی درجات دریافت خواهد کرد تا درجهء هشتم مساوی خواهد بود با هشت یک و درجات نهم و دهم با خمس حقوق ماقبل تبصره - حقوق ماهیانه درجهء اول دانشیار در سال تحصیلی 1313-14 بمیزان یکهزار ریال است مادهء چهاردهم - ریاست هر رشته از دروس بر عهدهء استاد همان رشته است برای ترفیع برتبهء استادی علاوه بر پیدا شدن محل تدریس باید لااقل پنجسال دانشیار بوده در رشتهء خود قابلیتی ابراز کرده باشد که مورد قدرشناسی و تصویب شورای دانشگاه واقع شود رؤسای دانشکده ها و دانش سراهای عالی پس از کسب نظر شورای دانشکدهء مربوط از بین استادان و رئیس دانشگاه از بین رؤسای دانشکده ها انتخاب میشوند انتخاب معاون دانشگاه و معاونین دانشکده ها از بین استادان بعمل خواهد آمد مادهء پانزدهم - مادام که معلم دارای شرایط مذکور در مادهء ده به عدهء کافی برای استخدام یافت نشود ممکن است از اشخاصی که در رشته ای از علوم و یا ادبیات بمقامی شامخ رسیده و شورای دانشگاه لیاقت آنها را تصدیق کرده باشند بطور کنترات استخدام شوند و نیز ممکن است از متخصصین که در خدمت ادارات دولتی هستند در برابر حق الزحمه 1312 در مدارس عالیه مشغول خدمت بوده اند چنانچه دارای - استفاده شود مادهء شانزدهم - اشخاصی که در سال تحصیلی 1313 شرایط مندرجه در مادهء ده این قانون باشند معلم رسمی دانشگاه خواهند بود درجه و حقوق آنها را وزارت معارف بموجب 1312 با رعایت ماده 13 این قانون تعیین خواهد نمود - نظامنامهء مخصوص و بر طبق آخرین حقوق تدریس در سال تحصیلی 13 اشخاصی که مشمول قانون استخدام کشوری باشند نیز میتوانند از مقررات این قانون بهره مند گردند تبصرهء 1- اشخاصی که در 1312 در مدارس عالیه مشغول تدریس بوده لیکن تصدیق دکتری در دست ندارند معلم رسمی دانشگاه - سال تحصیلی 1313 خواهند بود ولی باید قبل از انقضاء خرداد 1314 در رشتهء خود رسالهء تازه تألیف نمایند که مورد قبول شورای دانشگاه واقع شود - و باخذ تصدیق استادی در همان رشته نائل شوند و این تصدیق بمنزلهء درجهء دکتری آنها در آن رشته خواهد بود تبصرهء 2 دبیرانی که بموجب مادهء 12 قانون تربیت معلم مصوب 19 اسفند 1312 و همچنین دانشیارانی که بموجب این قانون آخرین حقوقشان مدرک تعیین رتبهء آنها میشود هرگاه از درجه ای تجاوز نموده و بدرجهء بالاتر نرسیده باشند درجهء بالاتر را دارا خواهند شد و همچنین معلمینی که در موقع اجراء این قانون و قانون تربیت معلم حقوق درجهء اول را نگرفته اند دارای درجهء اول بوده وزارت معارف میتواند در موقع مقتضی با داشتن اعتبار کسر حقوق اینگونه اشخاص را ترمیم نماید تبصرهء 3- تشخیص رتبه و حقوق استخدامی (اعم از رسمی و کنتراتی و غیره) و استحقاق دریافت اضافه حقوق و ترفیع رتبه بر طبق این قانون و سایر قوانین موضوعه نسبت به کلیهء اعضاء وزارتخانه ها و ادارات مستقله با وزارتخانه یا ادارهء مستقل مربوط و تصدیق ادارهء تقاعد کشوری خواهد بود و چنانچه مستخدمین شکایتی داشته باشند که راجع بتشخیص رتبه یا اضافه حقوق یا ترفیع آنها باشد مرجع کلیهء شکایات استخدامی دیوان عالی تمیز خواهد بود مادهء هفدهم - ترتیب محاکمهء اداری اعضای دانشگاه بموجب نظامنامه خاصی است که از طرف شورای دانشگاه تنظیم و بتصویب هیئت وزراء رسیده باشد ماده هیجدهم - مواد ذیل از قانون استخدام کشوری 69 مادهء نوزدهم ،28 ،19 ،14 ،11 ،9 ،8 ،7 ، در مورد رؤساء و معاونین دانشکده و استادان و دانشیاران مجری خواهد بود: مواد 6 - رؤساء و معاونین دانشگاه و استادان و دانشیاران میتوانند با بیست وپنج سال خدمت و یا با شصت سال عمر و هرقدر سابقهء خدمت تقاضای تقاعد نمایند دولت نیز میتواند با دارا بودن شصت سال عمر و لااقل بیست سال خدمت آنانرا متقاعد سازد مابقی شرایط تقاعد آنها بر طبق فصل چهارم قانون استخدام کشوری با رعایت اصلاحاتی که در آن بعمل آمده خواهد بود باستثناء جزء (د) از مادهء واحدهء اصلاحیه ماده 43 قانون مذکور مادهء بیستم - دانشگاه به اشخاصی که در رشته ای از علوم یا ادبیات بمقام شامخی رسیده و یا خدمات بزرگی بعالم انسانیت کرده باشند و شورای عالی دانشگاه پس از مداقهء کامل احراز لیاقت آنها را تصدیق نماید با تصویب وزیر معارف درجهء دکتری افتخاری اعطاء خواهد نمود ماده بیست و یکم - وزارت معارف نظامنامه ای که بر طبق مادهء 16 برای اجرای این قانون ضرورت دارد بعد از تصویب کمیسیون معارف مجلس شورای ملی بموقع اجرا خواهد بموجب این قانون اکثر مدارس عالی تهران تمرکز یافت و تحت اداره ای واحد قرار گرفت، در این قانون برای دانشگاه « گذارد استقلال فنی و مالی و اداری پیش بینی شده بود که اجرای آن پس از رفع موانع چند سال بعد تحقق یافت بموجب مادهء دوم قانون تأسیس دانشگاه برای دانشگاه شش شعبه که بر هر یک لفظ دانشکده اطلاق میشود در نظر گرفته شده بود باین شرح: 1- دانشکدهء - ادبیات و فلسفه و علوم تربیتی 2- دانشکدهء پزشکی و شعب و فروع آن 3- دانشکدهء حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی 4 دانشکدهء علوم طبیعی و ریاضی 5- دانشکدهء علوم معقول و منقول 6- دانشکدهء فنی دانشسرای عالی از همان ابتدای تأسیس دانشگاه ضمیمهء دانشگاه شد و از شعب آن بشمار رفت از این پس تکامل تدریجی دانشگاه شروع شد و جوانانی که بخارجه اعزام شده بودند پس از تکمیل تحصیلات و مطالعات خود مراجعت کردند و بتدریس در دانشگاه مشغول شدند دانشکدهء هنرهای زیبا، 1319 تأسیس گردید و بر تعداد دانشکده های - بر حسب تصویب شورای دانشگاه در هفتادونهمین جلسهء خود از سال تحصیلی 20 دانشگاه تهران افزوده شد برای دانشکدهء پزشکی و شعب آن سازمان وسیعتر و کاملتر بموجب قانون خاصی که در آبان 1319 بتصویب رسید بوجود آمد و بیمارستانهای تهران نیز برای کارآموزی دانشجویان شعب این دانشکده بموجب همان قانون بدانشگاه تهران ضمیمه شد از جمله کسانیکه در پی گذاری سازمان نوین دانشگاه سهم بسزائی داشته است آقای علی اصغر حکمت است ایشان از سال 1312 بکفالت وزارت فرهنگ و از سال تأسیس دانشگاه تا سال 1317 بسمت ریاست دانشگاه منصوب بودند و قانون تأسیس دانشگاه (مصوب هشتم خرداد 1313 ) در زمانی که ایشان کفالت وزارت فرهنگ را بعهده داشتند از تصویب مجلس گذشت علاوه بر آن برای تمرکز دانشکده های مختلف در همان سال اقدام بخرید زمین محل فعلی دانشگاه نمودند ( 206 هزار متر مربع) نقشهء ساختمانهای دانشکده ها و طرح خیابان بندی و درختکاری محوطهء دانشگاه تهیه شد و اقدام بساختمان دانشکده ها بر طبق آخرین اسلوب پیشرفتهء فن ساختمان گردید در 15 بهمن سال 1313 ساختمان تالار تشریح افتتاح شد و لوحهء بنای دانشگاه پانزدهم بهمن ماه خورشیدی سال 1313 » : در زیر پلکان مدخل جنوبی دانشکدهء پزشکی با مضمون ذیل در دل خاک نهفته گردید اما استقلال « سنگ نخستین بنای دانشگاه تهران بدست رضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران سر دودمان سلسلهء پهلوی گذاشته شد 1321 ) عملی شد و نخستین بار بر طبق مقررات - دانشگاه از نظر اداری و فنی در زمان وزارت فرهنگ دکتر علی اکبر سیاسی ( 22 قانون استقلال دانشگاه، رئیسان دانشکده ها از میان استادان و با موافقت نظر و رأی آنان برگزیده شدند، رئیس دانشگاه نیز از میان رئیسان دانشکده ها به رأی شورای دانشگاه انتخاب و بموجب فرمان همایونی منصوب گردید دانشکدهء دامپزشکی که قبلًا توسط وزارت کشاورزی اداره میشد، بموجب تصدیق نامهء هیئت وزیران در مهرماه 1323 بدانشگاه منضم گشت و دانشکدهء کشاورزی نیز با تصویبنامهء مورخ 13 اسفندماه 1324 هیئت وزیران تحت ادارهء دانشگاه قرار گرفت و بموجب قانون مصوب 29 فروردین 1328 این الحاق برسمیت شناخته شد ولی استقلال مالی دانشگاه در تاریخ 20 امرداد 1331 بمرحلهء عمل درآمد و از آن زمان سیر ترقی و تکامل دانشگاه تهران سریع تر گردید دبیرخانهء دانشگاه که قبل از اعلام استقلال دانشگاه ضمیمهء ادارهء تعلیمات عالیهء وزارت فرهنگ بود بادارهء کل مستقلی تبدیل شد و سازمان آن بر حسب احتیاج بسط و توسعه یافت، ادارات و شعب تازه ای در ادارهء کل دبیرخانهء دانشگاه بوجود آمد که از آن جمله اداراهء کل انتشارات و روابط دانشگاهی و ادارهء ساختمان است در سالهای اخیر نیز چند مؤسسهء جدید مانند کلاسهای مخصوص دانشجویان خارجی و تعلیم فن کتابداری و بایگانی در دانشکدهء پزشکی و کلاس جرمشناسی در دانشکدهء حقوق و رشتهء فقه شافعی د