خوی

[خُیْ] (اِخ) نام یکی از شهرستانهای استان آذربایجان است که از شمال به شهرستان ماکو و از جنوب بشهرستان ارومیه و از خاور به شهرستان مرند و از باختر به کشور ترکیه محدود است ناحیهء سرحدی قطور که کردنشین می باشد جزء این شهرستان محسوب می گردد وسعت آن تقریباً سه هزار کیلومتر مربع است موقعیت جغرافیایی: این جلگه در دامنهء جنوبی خاوری فلات ارمنستان قرار دارد و ارتفاع متوسط آن در حدود 1100 متر می باشد و از همهء جلگه های مجاور حتی از دریاچهء ارومیه نیز پست تر است و بهمین مناسبت در اصطلاح عوام آنرا خوی چوخوری (گودال خوی) می نامند شیب این جلگه بطوری که جریان آبها نشان می دهد از جنوب باختری بشمال خاوریست و کوههائی که حصاروار این شهرستان را فراگرفته اند از ارتفاعات باختری ایران محسوب میشوند و در امتداد قلهء آرارات (آغری داغ) که از شمال بجنوب کشیده شده است قرار دارد که تقریباً هیجده هزارگز بخط مستقیم از شهر خوی بطرف باختر قله باشکوه و پربرف آرارات بخوبی نمایان می گردد ارتفاعات: کوههای مهم شهرستان خوی عبارتند از قلهء آدرین، کوههای مرزی قطور که بنام سلطان سورا، قوچ داغ، کهیر، هران معروف است و کوه چله خانه که بمناسبت اقامت چهل روزهء شاه نعمت الله ولی مشهور به چله خانه گردیده است و ارتفاع آن در حدود دو هزارگز می باشد در بخش سلماس نیز کوههای مرزی ایران و ترکیه قرار دارد بنام کوه هراویل با ارتفاع 3490 گز و دیگر کوه ساری جیجک است و از معروفترین ارتفاعات این بخش بحساب می آید آب و هوای شهرستان خوی: بنا به موقعیت جغرافیایی خوی آب و هوای این منطقه باید معتدل و مایل بگرمی باشد و برف و باران در آن کم بیاید اما عوامل زیر در آب و هوای این شهرستان مؤثر است: 1 - وجود کوههای حصار مانند که مانع نفوذ بادهای سرد زمستانی است و بالنتیجه هوای آن نسبت به بعضی از شهرستانهای آذربایجان چون تبریز و ارومیه در زمستان گرمتر است و حداقل حرارت در زمستان 14 درجه می باشد در تابستان بعکس هوای آن خیلی گرم است و وجود بادهای گرم جنوبی و باطلاقهای اطراف هوای آنرا ناساز و اعتدال آنرا بهم می زند 2 - پستی جلگهء مزبور و دور بودن آن از دریاهای بزرگ سبب تغییرات ناگهانی در هوای آن می گردد مقدار باران شهرستان خوی نسبت بسایر نقاط آذربایجان بعد از ارومیه در درجه دوم قرار گرفته و هوای شهرستان خوی اغلب مه آلود می باشد و علت بارانی بودن آن وجود کوههای نسبتاً بلندی است که در مقابل بادهای رطوبی قرار گرفته و با سرد کردن هوای مجاور و تمرکز بخار آب شرایط اشباع را در شهرستان خوی فراهم می سازد آب مزروعی شهرستان در بخش قره ضیاءالدین و دهستان سکمن آباد و قسمتی از دهستان الند از رودخانهء آغ چای و قنوات و چشمه سار است و در دهستان اواوغلی و رهال از رودخانهء قطور و چشمه ها و قنوات و در دهستان فرورق والند از رود قزل چای و در بخش سلماس از رودخانه زولا و آب کوهستانها (برف و باران) و چشمه سارها و قنوات است شهرستان خوی از سه بخش و 17 دهستان و 339 آبادی تشکیل شده و ساکنان خوی به استثنای چند آبادی از بخش سلماس که مسیحی اند بقیه مسلمان می باشند محصولات عمدهء شهرستان خوی عبارت است از: غلات و حبوبات و توتون و میوه از قبیل زردآلو و پنبه و محصولات دامی راهها: شهرستان خوی دارای راه شوسه به ارومیه و ماکو و مرند و جلفا و راه نیمه شوسه به سیه چشمه و پیراحمد کندی مرز ترکیه و همچنین دارای راه ارابه رو به قراء بزرگ است ولی اغلب راههای دههای آن مالرو می باشد معادن خوی عبارتند از: نمک و زغال سنگ و طلا که فقط از معدن نمک آن فعلًا استفاده میشود و بصورت مال التجاره بعنوان نمک خوی در تمام شهرستان های مجاور بفروش میرسد و همچنین معادن نفت و گوگرد و آهن و مس و سرب بدانجا وجود دارد و چشمه های ( آب گرم و معدنی آن نیز معروف است (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4.