خلیج فارس

[خَ جِ] (اِخ) نام پیشرفتگی دریایی است در خشکی که بین ایران و شبه جزیرهء عربستان واقع است طول آن 800 هزار گز و از شط العرب بسوی جنوب شرقی تا شبه جزیرهء مسندم در عمان ممتد است و از طریق دریای عمان با اقیانوس هند ارتباط دارد و تنگهء هرمز آن تا دریای عمان می باشد ولی اغلب تنگهء هرمز را جزء آن می آورند این دریا از قدیم بین اعراب بحرالفارس نام داشته و در مآخذ اسلامی نیز بدین نام آمده است و در نوشته های غربی آن پرسیکوس سینوس( 1) یا پرسیکوم ماره( 2)آمده مساحت خلیج فارس متجاوز از 251226 کیلومتر مربع است و عرض آن در مدخل آن یعنی تنگهء هرمز 80 هزارگزی و در رأس خلیج متجاوز از 220 هزار گز و منتهای عرض آن 320 هزار گز می باشد عرض آبهای ساحلی ایران طبق قانون مصوب تیر 1313 ه ش و لایحهء اصلاحی فروردین 1338 از خط مبدء آبهای بحر عمان 13 میل دریائی است عمق آب آن بندرت از 90 متر تجاوز میکند برخلاف بحر احمر که عمق آن تا بیش از دوهزار متر میرسد منابع ثروت: سواحل خلیج فارس حاوی معادن سرشار نفت است بعضی از جزایر آن خاصه هرمز و ابوموسی معدن خاک اخرای سرخ است که استخراج میشود نمک به مقدار زیاد در آنجا وجود دارد و در سواحل ایرانی آن نزدیک لنگه گوگرد استخراج میگردد و سنگ گچ مرغوب نیز در همهء قسمتهای آن هست در سراسر جزایر و حواشی خلیج گیاه و رستنی بسیار کم است و در نزدیک بندرعباس و کنار رود سند و هفوف احساء اراضی وسیعی برای کشت و بزر وجود دارد در سواحل عربی خلیج فارسی شتر برای حمل و نقل تربیت می کنند و مانند نقاط ایران حیوانات اهلی آنها اسب و الاغ و گوسفند و بز است در خلیج فارس حدود دویست نوع ماهی است که مهمترین آنها شمشیرماهی است که بنام شیرماهی نیز یافت می شود کوسه ماهی در « هیلارا » و « موژیل » و « رایا » مشهور می باشد در این خلیج ماهیهای دیگری از قبیل بعضی اقسام خلیج فارس فراوان است کوسه دندان نیز در آنجا وجود دارد دولت ایران در بندرعباس کارخانهء ساردین سازی قبل از جنگ بین المللی دوم ایجاد کرد ولی بعد تعطیل شد صید مروارید و صدف در خلیج فارس در سابق رونق بسیار داشت ولی پس از آمدن صدف و مروارید مصنوعی این صید از رونق افتاد آب و هوای خلیج فارس: نواحی خلیج فارس از نواحی بد آب و هوای ایران است رطوبت نسبی همه جا بسیار زیاد است در بوشهر 84 % و در بحرین به 80 % می رسد بارش در سواحل ایرانی بمراتب بیشتر از 7 سانتیمتر و در / 3 سانتیمتر و در بوشهر 27 / 2 سانتی متر و در خرمشهر 21 / سواحل عربی است بارش متوسط سالیانه در کویت 12 9 سانتیمتر است بادهای خلیج: باد آن اغلب باد شمال غربی است که از شمال می وزد و امتدادش در سواحل غربی از / جاسک 11 شمال تا شمال غربی است و در رأس خلیج در جانب ایران از شمال شرقی تا غرب شمال غربی و در مدخل جنوبی خلیج از غرب به جنوب غربی تغییر می کند بادهای معروف به قوس، جنوب شرقی یا شرقی اند و بدنبال آن غالباً بادهای جنوب غربی می وزد که بومیان از آن سخت وحشت دارند زیرا لنگرگاههای آنان را خراب می کند و آسیب می رساند تاریخچهء دریانوردی در خلیج فارس: دریانوردی در خلیج فارس سابقهء طولانی دارد ولی نخستین مدرک قطعی در این باب از قرن چهارم قبل از میلاد است و استیلای ایرانیها نیز بر سواحل و جزایر جنوبی خلیج فارس لااقل از قرن اول قبل از میلاد مسیح می باشد در دوره های اسلامی بعد از زوال قدرت خلفای عباسی شاهان آل بویه بار دیگر عمان و بحرین را ضمیمهء فارس کردند و این نواحی تا قریب یک قرن مطیع آنان بود و سپس تحت استیلای سلاجقهء کرمان و اتابکان فارس درآمد تورانشاه اول سلجوقی مرکز تجارت دریایی را از سیراف به کیش منتقل کرد از سال 626 ه ق بندر و سپس جزیرهء هرمز مرکز بی رقیب تجارت خلیج بود و ملوک هرمز در خلیج فارس قدرت یافتند پس از بسته شدن راه تجارت بین شرق و غرب، بر اثر فتوحات عثمانیها، تجار پرتقالی متوجهء این خلیج شدند و در 921 ه ق جزیرهء هرمز بتصرف قطعی آنان درآمد در سراسر قرن شانزدهم بعد از میلاد خلیج فارس تحت نظارت کامل پرتقالیها بود در اواخر این قرن انگلیسیها و هلندیها در صدد استفاده از امکانات تجارتی خلیج فارس برآمدند مأمورین شرکت هند شرقی بریتانیا مزایایی از شاه عباس اول صفوی گرفتند و کشمکش بین انگلیسها و پرتقالیها آغاز گردید در سال 1031 ه ق شاه عباس با کمک شرکت هند شرقی پرتقالیها را از هرمز بیرون راند و از آن پس استیلای پرتقالیها در خلیج برافتاد پس از آن انگلیسیها گرفتار رقابت هلندیها در خلیج شدند هلندیها امتیازاتی از سلاطین صفوی گرفتند و یکی از عمده ترین شرکت های تجارتی در خلیج گشتند از 1708 م انگلیسها بتدریج موقعیت گذشته را بازیافتند در 1179 ه ق هلندیها از آخرین پایگاه خود جزیرهء خارک طرد شدند و با رفتن این رقیب از میان رقابت فرانسوی ها نیز پس از آنکه جزیرهء موریس را از دست دادند ( 1225 ه ق = 1810 م) زایل گردید و بریتانیای کبیر در خلیج بی رقیب شد در اوضاع آشفتهء اواخر عهد صفوی خوارج بحرین را گرفتند (= 1130 ه ق) و نادرشاه در ( 1149 ه ق = 1737 م) بحرین را به ایران برگرداند در قرن نوزدهم میلادی وضع خلیج فارس مرتب نبود دولت بریتانیا با دخالتهای ممتد خود در خلیج فارس نفوذ کرد بعد از جنگ بین المللی اول و انقراض خاندان قاجاریه قدرت ایران بر سواحل و جزایر خلیج فارس استقرار یافت و این منطقه که جزء لاینفک ایران از قدیم الایام بود از دخالتهای بیگانه مصون ماند و اکنون نیز بنادر مهم آن از بهترین و آبادترین بندرهای اقیانوس هند است رجوع به دائره المعارف فارسی و فرهنگ فارسی معین Persicussinus (2) - Persicum Mare - ( شود ( 1.