خلخال

[خَ] (اِخ) یکی از شهرستانهای هشتگانهء آذربایجان استان سوم کشور است بحدود و مشخصات زیر: 1- حدود: از شمال شهرستان اردبیل، از جنوب شهرستان زنجان، از خاور کوههای طالش، از باختر شهرستانهای سراب و میانه 2- آب و هوا: در قسمت خاوری دامنه کوههای طالش سردسیر، قسمت شمال و جنوب و باختر معتدل و کنار رودخانهء قزل اوزن گرمسیر است 3- ارتفاعات: رشتهء جبال طالش در قسمت خاوری و جبال بزکش در باختر و قراول در جنوب است جبال طالش که از جنوب بطرف شمال امتداد یافته صاحب قلل زیر است: قله ناو و قلهء الماس از روی این قلل قسمت نواحی گیلان تا بحر خزر و همچنین نواحی شهرستانهای اردبیل و هروآباد دیده میشود و سفیدکوه معروف به آقداغ بین دهستان خان اندبیل و دهستان شاهرود قرار دارد و از روی قلهء آن همهء منطقهء شهرستان هروآباد بنظر می آید بر اثر این کوههای حصارمانند راههای آن صعب العبور است و مهمترین گردنهء آن گردنهء ناو در مسیر راه قدیمی هروآباد به گیلان می باشد و این ناحیه از داخل جنگل بجادهء شوسه و آسفالته به آستارا متصل می باشد و گردنه های یلوجه و قلهء قارشوکه سر راه جادهء میانه بهروآباد واقع است بر اثر خرابی راه و کوهستانی بودن آن در فصل زمستان 6 ماه بسته است و با وسائل موتوری از آن نمیتوان گذشت و اهالی غالباً با اسب و قاطر برای داد و ستد از راه گیلان رفت و آمد می نمایند 4- رودخانه: رودخانهء قزل اوزن که در قسمت خاوری شهرستان میانه رو بشمال در جریان است، پس از مشروب کردن دهستانهای کاغذکنان و سنجید و خورش رستم مسیر آن بطرف جنوب خاوری منحرف می گردد و راه شهرستان زنجان و رشت را پیش می گیرد تا بدریای خزر بریزد و آب آن در فصل بهار و تابستان زیاد است؛ بطوریکه با اسب و پیاده عبور از آن مشکل است و اهالی بوسیلهء بلم از بعضی گدارها عبور می کنند رودخانهء شاهرود که از شمال بجنوب بین دهستانهای شاهرود و خورش رستم در جریانست، چندان رودخانهء مهمی نمی باشد و سرچشمهء آن کوههای طالش است و در چهل وپنج کیلومتری سرچشمه خود برودخانهء قزل اوزن می ریزد رودخانهء گیوی و رودخانهء سنگ آباد که هر دو در بخش سنجید واقع اند از ارتفاعات شمال بخش رو بجنوب سرچشمه گرفته، پس از مشروب نمودن آبادیها در نزدیکی پل فیروزآباد با هم متلاقی می گردند و پس از طی 16 هزار گز مسافت به رودخانهء قزل اوزن می ریزند در طول و طرفین رودهای مذکور در بالا، برنج و پنبه بعمل می آید 5- سازمان اداری شهرستان خلخال: این شهرستان از چهار بخش زیر تشکیل شده: بخش مرکزی یک دهستان حاوی چهل آبادی، بخش شاهرود دو دهستان حاوی 88 آبادی، بخش کاغذکنان یک دهستان حاوی 107 آبادی، بخش سنجید 2 دهستان حاوی 105 آبادی توضیح آنکه خلخال در قدیم شهری بوده که فع خراب است و اکنون خلخال به مجموع شهرستان اطلاق میشود ( (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4.