خطاب

[خِ] (ع مص) مصدر دیگر است برای مخاطبه (منتهی الارب) رجوع به مخاطبه در این لغت نامه شود - حسن خطاب؛ خوب مخاطبه کردن : تا حسن خطاب و رد جواب و سایر آداب خدمت ملوکش درآموختند (گلستان) - ضمیر خطاب؛ ضمیری که برای مخاطب بکار می رود چون: تو، شما (|| اِ) سخن رویاروی (یادداشت بخط مؤلف) (ناظم الاطباء) کلامی که مابین سامع و متکلم باشد (منتهی الارب)( 1) و هرچند این دو بیت خطاب عاشقی است فرا معشوقی، خردمندان را بچشم عبرت در این باید نگریست تا حسن خطاب و رد جواب (تاریخ بیهقی) چون نپرسی ز اوستاد خویش تو چونکه نگشایی برو نیکوخطاب ناصرخسرو خطیبان همه عاجز اندر خطابش هژبران همه روبه اندر غبارشناصرخسرو || نام و لقب که در آن مدح باشد (منتهی الارب) عنوان سمت (یادداشت بخط مؤلف) : فیروزی بخشد رایت او را و گرامی دارد خطاب او را (تاریخ بیهقی) و واجب چنان کردی بلکه از فرایض نبوده که من حق خطاب وی نگاه داشتمی (تاریخ بیهقی) امیر محمود، وی را خواجه خواندی و خطاب او هم بر این جمله بود که نبشتی بدو (تاریخ بیهقی) بخط خویش چیزی بنویس و خطاب شیخی و معتمدی که دارد (تاریخ بیهقی) لوا و عهد و خطاب خلیفهء بغداد خدای عزوجل بر ملک خجسته کناد مسعودسعدسلمان وز حق نه آدم است و نه عیسی خطابشان خاقانی باد خطاب عیسوی با سگ درگهت چنین کافر دیر اعظمی فخر صلیب اکبری خاقانی - خطاب قرینه استثناست؛ ترکیبی است و در علم الالفاظ بکار می رود و غرض از آن آنست اگر حکمی روی موضوعی رفت با خطابی، این امر می رساند که در صورت خالی بودن موضوع از آن خطاب موضوع از تحت حکم خارج است، یعنی خطاب قرینه است برای استثنای سایر افراد بدون خطاب - خطاب کردن؛ عنوان دادن : فخر آل طغان یزک که فلک فلک الدولتش خطاب کند خاقانی || عتاب سرزنش بازخواست : نظم او و لفظ او و ذوق او و وزن او هر خطابش هر عتابش هر مدیحش هر سخن منوچهری بر خطاها مگر خدای نکرد با تو اندر خطاب خویش خطاب ناصرخسرو آنست خطای من که در خاطر بنمود خطاب و خشم شه خوارم مسعودسعدسلمان آنسوی درگاه دان هم خطر و هم خطاب بهر شهنشاه دان هم صفت و هم صفا خاقانی آورده اند که یکی از وزراء بزیردستان رحمت آوردی و صلاح همگنان جستی و اتفاقاً روزی بخطاب ملک گرفتار آمد (گلستان سعدی) اما متعنتان در کمین اند و مدعیان گوشه نشین، اگر آنچه حسن سیرت تست بخلاف آن تقریر کنند و در معرض خطاب پادشاه آیی (گلستان سعدی) هرآینه در معرض خطاب آیند و در محل عتاب (گلستان سعدی ||) حکم الهی (یادداشت بخط مؤلف) : سیبویه گفت من بمعنی نحو یک خطا در خطاب نشنیدمخاقانی کز لمن الملک چو آید خطاب کس نبود جز تو که گوید جوابخواجو سحر با باد می گفتم حدیث آرزومندی خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی حافظ - خطاب اثنین بلفظ اثنین؛ چون: فمن ربکما (قرآن 10 ) - خطاب استعطاف؛ / 20/49 ) - خطاب اثنین بلفظ جمع؛ چون: ان تبوأ لقومکما بمصر بیوتا و اجعلوا بیوتکم قبله (قرآن 87 آمده است - خطاب اهانه؛ « قل » 39 ) - خطاب التشریف؛ خطابهائی که در قرآن با کلمهء / چون: یا عبادی الذین اسرفوا (قرآن 53 - (15/ خطابهایی در قرآن که مخاطب در آن علاوه بر خطاب، مورد اهانت نیز واقع شده است، چون: فانک رجیم (قرآن 34 19 ) - خطاب تعجیز؛ در این خطاب متکلم عجز مخاطب را نیز نشان می / خطاب تجنب؛ چون: یا أبت لاتعبد الشیطان (قرآن 44 2) - خطاب تلوین؛ همان التفات است - خطاب تهییج؛ چون: و علی الله فتوکلوا ان / دهد، چون: فأتوا بسوره من مثله (قرآن 23 50 ) - خطاب جمع بلفظ جمع؛ چون: یا ایها / 5) - خطاب جمع بلفظ اثنین؛ چون: القیا فی جهنم (قرآن 24 / کنتم مؤمنین (قرآن 23 23 ) - خطاب خاص؛ خطابهایی در قرآن کریم که نظر بخصوص دارد، چون: یا ایهاالرسول بلغ / الرسل کلوا من الطیبات (قرآن 51 5) - خطاب خاص بلفظ و عام در معنی؛خطابهایی در قرآن که بلفظ خاص آمده، ولی نظر بعموم دارد، چون: یا ایها / (قرآن 67 65 ) - خطاب ذم؛ خطابهایی در قرآن که مخاطب بوصف غیرحسنی مورد خطاب واقع شده، چون: / النبی اذا طلقتم النساء (قرآن 1 11 ) (در اینجا نبی / 66 ) - خطاب شخصی سپس عدول بغیر او؛ چون: فان لم یستجیبوا لکم (قرآن 14 / یا ایها الذین کفروا (قرآن 7 و امت او مورد خطاب واقع میشود، بعد رو بکفار میشود بدلیل فهل انتم مسلمون) - خطاب عام؛ خطابهایی در قرآن که نظر بعموم 30 ) - خطاب عام بلفظ و خاص در معنی؛خطابهایی در قرآن که بلفظ عام آمده، ولی نظر / دارد، چون: الله الذی خلقکم (قرآن 54 4) در اینجا مراد مکلفین است - خطاب عام که در آن فرد معین قصد / بخاص دارد، چون: یا ایها الناس اتقوا ربکم (قرآن 1 32 ) - خطاب عین و مراد غیر؛ چون: یا ایها النبی اتق الله (قرآن / نشده؛چون: ولو تری اذا المجرمون ناکسوا رؤوسهم (قرآن 12 33/1 ) - خطاب کرامه؛ خطابهایی در قرآن که مخاطب در آن علاوه بر خطاب، مورد تکریم هم شده، چون: یا ایها النبی - خطاب مدح؛ خطابهایی در قرآن که مخاطب بوصف حسنی مورد خطاب واقع شده، چون: یا ایها الذین آمنوا - خطاب مشافهه؛ خطابهایی که مورد خطاب موجودین می باشد نه افراد بعد از آنها - خطاب واحد بلفظ اثنین؛ چون: الیهما فی جهنم - خطاب واحد بلفظ 82 ||) حکم (یادداشت بخط مؤلف) : تا آنچه مضمون خطاب ملک / واحد؛ چون: یا ایها الانسان ماغرک بربک الکریم (قرآن 6 بود از عهدهء بعضی بیرون آمد و به جهت بقیتی در زندان بماند (گلستان سعدی) خطاب حاکم عادل مثال بارانست چه بر حدیقه سلطان چه بر کنیسهء عام سعدی (صاحبیه) - دلیل الخطاب؛ مفهوم مخالف بنزد اصولیان (از کشاف اصطلاحات الفنون) - فحوی الخطاب؛ مفهوم مخالف بنزد اصولیان دلیل الخطاب (از کشاف اصطلاحات الفنون) - فصل الخطاب؛ حکم به بینه (منتهی الارب) (ناظم الاطباء ||) - سوگند (ناظم الاطباء ||) - دانائی انفصال خصومات (ناظم الاطباء ||) - کلمهء اما بعد (ناظم الاطباء) - لحن خطاب؛ مفهوم المرافقه (از کشاف اصطلاحات الفنون ||) سوگند || دانائی انفصال خصومات || کلمه اما بعد (ناظم الاطباء) ( 1) - در کشاف اصطلاحات چنین آمده: خطاب بحسب لغت، توجیه کلام است بسوی غیر مر فهماندن را بعد از این معنی نقل به خود کلام موجه شده است و گاهی هم از خطاب بچیزی اطلاق میشود که تخاطب بوسیلهء آن بعمل می آید در احکام آمده است: خطاب، لفظی موضوعی است که بقصد افهام شخص آماده به افهام بکار می رود بدین ترتیب با قید لفظ حرکات و قید شخص آماده » الفاظی که بجهت افهام بکارنمیرود و با « قصد افهام » الفاظ مهمل و با « موضوع » اشارات مفهمه موضوعه و با قید افراد غیرآماده چون نائم از تعریف خارج می گردند ظاهر آنست که قید اخیر در تعریف زیادی می باشد، زیرا خطاب « به افهام همواره برای شخص آماده بشنیدن بکار می رود لذا شخصی که خطاب بکسانی می کند که در حال فهم نیستند، چنین شخصی مورد ملامت است.