خرطوم

[خُ] (ع اِ) بینی بینی کلان (از منتهی الارب) (ترجمان) (از اقرب الموارد) (از تاج العروس) (از لسان العرب) ج، خَراطیم: سنسمه 68 ) بحجت بخرطومش اندر کشم علی رغم او من مهار علیناصرخسرو گفت یزدان زآن کس مکتوم او / علی الخرطوم (قرآن 16 شله ای سازیم بر خرطوم او مولوی (مثنوی ||) پیش بینی (از منتهی الارب) (از اقرب الموارد) (از تاج العروس) (از لسان العرب) ج، خراطم || فراهم آمدنگاه دو حنک (منتهی الارب) (از تاج العروس) (از لسان العرب) ج، خراطیم || می زودنشئه (منتهی الارب) (از تاج العروس) (از لسان العرب) ج، خراطیم || نخست آبی که از انگور برآید قبل از مالیدن (منتهی الارب) (از آنندراج) (از تاج العروس) (از لسان العرب) (از ناظم الاطباء) ج، خراطیم || بینی فیل (منتهی الارب) (از تاج العروس) (از لسان العرب) : در جهان دیده ای از این جلبی کده ای بر مثال خرطومی معروفی بخستند خرطوم پیلان به تیر ز خون شد در و دشت چون آبگیر فردوسی خدنگی که پیکانْش یازد به خون سه چوبه بخرطوم پیل اندرونفردوسی ز روزن گذشته تن شوم اوی بمانده بدان خانه خرطوم اویفردوسی یکی تخت پیروز همرنگ نیل ز دو سوی تخت ایستاده دو پیل تن پیل یاقوت رخشان چو مور زبرجدْش خرطوم و دندان بلوراسدی بثقل وطأه و فضل قوت در زیر پای پست می کرد و بخرطوم از پشت اسب می انداخت (ترجمهء تاریخ یمینی) همان فیل برابر چشم او شخصی را بخرطوم از پشت زین درربود (ترجمهء تاریخ یمینی) آتش و دود آید از خرطوم او الحذر زآن کودک مرحوم او مولوی (مثنوی) در آنندراج آمده: از تشبیهات خرطوم، کوچه است : پیچد ز ناز بینی خود خواجه در حرام این فیل بین که راه بخرطوم می رودرایج || بینی مگس و پشه و آن لوله ای است که بدان بگزد و خون مکد (از ناظم الاطباء) (یادداشت بخط مؤلف) سنسور (ناظم الاطباء ||) بینی کوزه که آن لولهء کوزه است (یادداشت بخط مؤلف) : و کوزه های بی دسته و خرطوم (تفسیر ابوالفتوح ج 5 ص 449 ) اکواب جمع کوب باشد و آن کوزه باشد که آنرا دسته و خرطوم نباشد (تفسیر ابوالفتوح ج 5 ص 516 ||) کنایه از آله تناسل (آنندراج) : چو سر نهاد به بالین ز نفخ نان و پلاو فتاد باد بخرطوم او بسان چنار حکیم شفائی (در هجو فکری، از آنندراج) - ذوالخرطوم؛ شمشیریست (منتهی الارب).