خرسنگ

[خَ سَ] (اِ مرکب) سنگ بزرگ سخت گران (شرفنامهء منیری) سنگ بزرگ ناتراشیده و ناهموار (انجمن آرای ناصری) (آنندراج) سنگ بزرگ و کلان (غیاث اللغات) جُلمود جَلْمَ د (از منتهی الارب) صخره : ندانستی تو ای خر عمر کیج لاک پالانی که با خرسنگ برناید سروزن گاو ترخانی ابوالعباس کام ثعبان را چه خرسنگ و چه مور سیل طوفان را چه خرسنگ و چه کاه خاقانی ز یار سنگدل خرسنگ می خورد ولیکن عربده با سنگ می کردنظامی بخرسنگ عصیان خرابش کند بسیلاب خون غرق آبش کندنظامی و به وجهی تزویری بندد مگر بدان دست آویز خرسنگی در پای ایشان اندازد (جهانگشای جوینی) و از غلتانیدن خرسنگها که از بالا می انداختند زلزله در اجزا و اعضای کوه افتاد (جهانگشای جوینی ||) سنگ بزرگ ناهموار ناتراشیده را گویند که در میان راه افتاده و مانع عبور و آمدوشد مردم گردیده باشد( 1) (برهان قاطع) مانع : فکندند در شهر خرسنگ و خاک از آن پس به آتش سپردند پاکاسدی می دان بیقین که در دو عالم در راه تو نیست جز تو خرسنگعطار از آنجا چون هیچ خرسنگ دیگر بر راه نماند عزیمت مراجعت تصمیم فرمود (جهانگشای جوینی) و به آن مقدار عرض که ممر لشکر او در حساب آید از خرسنگ و خاشاک پاک می گردانیدند (رشیدی) تا دلت را ز غیر او رنگیست پیش پایت ز شرک خرسنگی است اوحدی (جام جم) هر رهی کآن گرفتم اندر پیش گشت خرسنگ و سد راهم شدابن یمین و بعضی که از او مخوف و منهزم بودند خواستند که خرسنگی در راه ملتمس او اندازند (نقل از العراضه) مرا ز دست خران است سنگ در قندیل مرا ز سنگدلان است راه بر خرسنگ سپاهانی (از شرفنامهء منیری) -امثال: خرسنگ در راه انداخت؛ مانع پیش آورد || کنایه از کسی است که میان دو مصاحب و طالب و مطلوب مانع شود و بنشیند (برهان قاطع) : اول بمیان ما بهنگام کنار گر تار قصب بدی xarsang بودی دشوار وَاکنون بمیان ما دو ای یکدله یار فرسنگ دویست گشت و خرسنگ هزار( 2) مسعودسعد ( 1) - تاجیکی حاشیهء برهان قاطع) ( 2) - ن ل: زَاوّل بودی بودی ) xarseng (سنگ بزرگ ناهموار) (مجلهء سخن 2:8 ص 618 )، دزفولی دشوار فرسنگ دویست گشت فرسنگ هزار که در این صورت شاهد نیست (دیوان ص 698 چ رشید یاسمی).