ابوعبدالله

[اَ عَ دِلْ لاه] (اِخ) محمد بن احمد جیهانی وزیر نصربن احمد صاحب خراسان. ابوبکر محمد بن جعفر النرشخی صاحب تاریخ بخارا گوید: چون امیر سعید ابوالحسن نصربن احمدبن اسماعیل السامانی در هشت سالگی بجای پدر نشست ابوعبدالله محمد بن احمد الجیهانی وزارت او گرفت و باز می نویسد چون امیر رشید ابوالقاسم نوح بن منصوربن نصربن احمدبن اسماعیل السامی بملک نشست... ابوعبدالله محمد بن احمد الجیهانی وزیر شد و باز بسبب پیری عذر خواست و ابن الندیم گوید: الجیهانی ابوعبدالله احمدبن محمد نصر وزیر صاحب خراسان و له من الکتب: کتاب المسالک و الممالک و کتاب العهود للخلفاء و الامراء و کتاب الزیادات فی کتاب آئین فی المقالات و کتاب رسائل. و در ذیل ترجمهء ابوزید بلخی از قول ابوزید گوید: و کان لابی علی الجیهانی وزیر نصربن احمد جواری یدرها علیّ فلما املیت کتابی القرابین و الذبائح حرمنیها.... و کان الجیهانی ثنویاً. و میرخواند در دستورالوزراء گوید: ابوعبدالله محمد بن احمد در اوقات سلطنت امیر احمدبن اسماعیل به تنظیم امور مملکت اقدام میفرمود و چون امیر احمد از عالم پرمحنت به جنت مخلد انتقال نمود اهالی بخارا ولدش امیر نصر را که در صغرسن بود بپادشاهی موسوم گردانیدند اما سایر سکان ماوراءالنهر به سلطنت عم پدرش اسحاق سامانی که حکومت سمرقند تعلق به وی میداشت رغبت نمودند و از امیر نصر چندان حسابی برنداشتند اما ابوعبدالله متکفل مهام ملک شده در باب ضبط و ربط مملکت و استمالت سپاهی و رعیت به نوعی قیام و اقدام فرمود که به تأییدات سبحانی امیر اسحاق مغلوب گشت و سایر مخالفان امیر نصر سر به حلقهء اطاعت درآورده رتبه او از مراتب آبا و اجداد درگذشت -انتهی. اگر دو جیهانی در تاریخ بخارای نرشخی که در صدر ترجمه نقل کردیم یک کس باشند فاصلهء مابین دو وزارت در حدود شصت سال میشود و معهذا بعید نیست چه استعفای او از وزارت بار دوم بعذر پیری بود و کلمهء ابوعلی در ترجمه ابوزید بلخی در فهرست ابن الندیم ظاهراً مصحف ابوعبدالله باشد و همچنین لفظ ابوعبدالله احمدبن محمد نصر وزیر در ترجمهء جیهانی در الفهرست محتمل است مصحف محمد بن احمد وزیر نصر باشد والله اعلم. و رجوع به ص 324 حبط ج 1 و رجوع به ج 6 معجم الادباء ص 293 شود.