خانقاه

[نَ / نِ] (اِخ) علاقه داری درجهء اول مربوط بحکومت درجهء اول آقچه و متعلق بحکومت کلان شبرغان و در حوزهء ولایت مزارشریف واقع است، این علاقه در 11 هزارگزی جنوب قلعهء قدیمه و شمال غربی آقچه قرار دارد و بین خط 66 درجه و 9 دقیقه و 23 ثانیهء طول البلد شرقی و خط 36 درجه و 52 دقیقه و 16 ثانیهء عرض البلد شمالی میباشد حدود آن شما بعلاقه داری مردیان و جنوباً مربوط به حکومت کلان شبرغان و در شمال شرق به علاقه داری منگه جک و از جنوب شرق بحکومت آقچه، غرباً بعلاقهء حکومت اعلی میمنه محدود است و علاقه داری خانقاه در حوزهء خود حاوی قراء و قصبات زیاد میباشد و عمدهء آن از اینقرار است: بیش کپهء وضی، بیش کپهء سرخ، قلیچ آباد، کلته شاخ، اوگم فرک، بکاول، ینگی قلعه علیلی مهاجر چوب باش، تازه نهر، کفگیر، علیلی وطنی، خان آباد، ایلک رباط، قره بوین علیا، خانقاه، قره بوین وسطی، قره بوین سفلی، سالتق، کومک عمرخان، کومک حکیم، چکش سربندبتی و کومک منصور ساکنان این منطقه مرکب از ازبک و افغان و عرب و ترکمن و تاجیکند و تعداد آن ها تخمیناً 5000 خانه میشود پیشینهء عمومی اهالی این منطقه زراعت و مالداری و بعضاً دکانداری و تجارت است صنایع دستی اینجا را قالین، گلیم، نهر، الاچه، کرباس لنگی های الاچه یی مخصوص تشکیل میدهد در بازار آن برخی دکاکن زرگری، مسگری، نجاری، آهنگری و غیره وجود دارد مردم آنجا بچنین صنایع اهمیت داده در ترقی و رونق آن میکوشند در دو قریهء اوگم فرک و قریهء کفگیر بهترین و نفیس ترین قالین ها بافته میشود که از حیث خوبی رنگ و قشنگی بافت و نقوش خیلی مطبوع بوده در بازارهای آقچه و ولایت مزارشریف در ردیف قالین های درجه اول قرار دارد، قالین های اینجا بیشتر صادر شده و در اثر تشویق نمونه های خوبتری از آن بافته میشود و هم در این دو قریه خرگاههای خیلی مقبول از چوب بند ساخته شده و داخل و خارج آن را از قالین های اعلی و نمدهای کلفت و بادوام تزیین نموده این خرگاهها را برای بود و باش فامیلی خود بصورت مجموعی در هر حصهء بیابان و دشتهای وسیع این منطقه استفاده مینمایند، خرگاههای مذکور که اکثر متعلق به رمه دارها و زراعت کاران میباشد در مقابل گرما و سرما مقاومت داشته مانند قشله ها و دهکده های ییلاقی جلب نظر میکند در قریهء چکش سربند نمدهای سفید و رنگی خیلی کلفت و بادوام و اعلی ساخته میشود که برای فرش زمستانی مهم و کارآمد است عربهای اینجا در بافتن شالها و خوانچه های رنگی پشمین مهارت بسزا دارند اشیاء و اجناس پشمین این ناحیه در آقچه و دیگر علاقه های حکومت کلان شبرغان بفروش میرود و بجای آن رخت و مواد خوراکی وارد میشود قسمت جنوب و جنوب شرقی این منطقه نسبتاً مرتفع بوده سپس متدرجاً پست میشود نهری هم در اطراف بنام نهر خانقاه دارد که از شرق به غرب جریان دارد ولی بعضی از زمین های زراعتی که در اطراف نهر و جنوب آن واقع است بعلت بلند بودن سطح آن خشک و لم یزرع مانده از نهر مذکور استفاده نمیکنند کشت للمی در مواقع سیلاب و بارندگی ها تا اندازه ای صورت میگیرد، نظر بقلت آب در اینجا باغهای مشجر وجود نداشته فقط در قریهء خانقاه و بیش کپهء سرخ بعضی باغهای انگور و در برخی قریه ها درخت زردآلو و به و شفتالو و توت پیدا میشود در غرب علاقهء این منطقه بسبب نبودن کوه و تماس بریگستان اندخوی هوا در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد است ضخامت برف بروی سطح اراضی بعضی اوقات به 45 سانتی متر میرسد و اکثر سالها بدون باریدن برف سپری میگردد محصول مهم زراعتی و فالیزی آن عبارت است از خربوزه، تربوزه، کنجد و ماش که بطور للمی بعمل می آید خربوزهء للمی اینجا که در موسم سنبله و میزان میرسد از حیث شیرینی و لطافت شهرت دارد، در سالهایی که بر اثر عدم برف محصولات للمی بعمل نمی آید مردم بمشکلات مالی دچار میشوند و مواضع للمی کاری خود را ترک کرده بدیگر جا نقل مکان مینمایند گندم، جو، جواری سفید (یکنوع جواری ترکمنی)، ماش، زغر، لوبیا، نخود، عدس و مشنگ نیز در بعضی جاها زرع و تربیت شده و بقدر کفاف اهالی آنجا بعمل می آید حیوانات اهلی آن: اسب، اشتر، گاو، گوسفند، خر و سگ است اسب های اینجا عادی بوده آنقدر قابل وصف نیستند اما یکنوع سگهای بزرگ و قوی که بنام سگهای رمه ای یاد شده برای محافظهء رمه های گوسفند نگاهداشته میشود که اکثر با گرگ و پلنگ مقابله و جنگ میکنند برای پیاده و سوارهایی که در گرد و نواحی رمه تردد میکنند خطرناک میباشند حیوانات اهلی و وحشی آن از قبیل مرغ خانگی و بعضی فیل، مرغ، نیله زاغ، ساج و غچی است آب ایستاده ای که به کول گدک مشهور است در 11000 گزی این منطقه واقع است و مرغ آبی و ماهی زیادی دارد که بعضی از اهالی بشکار آن میپردازند در این منطقه کوه وجود ندارد اما چندین تپهء کوچک بنام بانیغور در آنجا مشهور است و بطرف شرق آن چشمهء علی مغل جاری میباشد اما آب آن فقط قابل شرب نبوده بمصرف آبیاری نیز میرسد صحراهای وسیع و ریگزارها بسمت جنوب آن واقع است و مشهور آن به اسم قوروغ شاهمزاد، دشت علی مغل، چشمهء گزدار اوگم سای، قراول تپه و جرقاق یاد میشود از این جمله فقط دشت علی مغل آبیاری شده دیگر آن بایر و غیرمزروع است یکباب مکتب ابتدائی در علاقه داری خانقاه تأسیس و اطفال آنجا تحت تعلیم و تربیت قرار گرفته اند یک مسجد و یک مسجد جامع تاریخی تقریباً در 3 هزارگزی جنوب مشرق علاقه داری واقع و علاقه داری خانقاه تیمناً بهمین اسم نامیده میشود این مسجد خیلی بزرگ است و دارای چهل باب حجره میباشد که در آن طلاب بصورت خصوصی به اخذ تعالیم دینی اشتغال دارند، بنای این مسجد تاریخی را به سید شاه محمد بلخی مشهور به شیخ آق که در سال 1011 ه ق عصر سلطان حسین بایقرا میزیسته نسبت میدهند مقبرهء شیخ مذکور هم با قبور جمعی از اولادش در حصهء شمالی مسجد مذکور واقع شده است بقراری که میگویند یکعده از سلالهء شیخ آق موصوف اکنون هم در قریهء خانقاه سکونت دارند و هکذا در قرب و جوار این مسجد آثار مخروبهء عماراتی که در سابق دهکده های آبادی بوده و بمرور ایام منهدم گردیده نیز بنظر میرسد در قریهء خانقاه عده ای از سادات که سلسلهء نسبشان به شیخ عبدالقادر جیلانی میرسد در نزدیکی مسجد خانقاه آقجه سکونت اختیار نموده اند نهر خانقاه که بمصرف آبیاری اراضی زراعتی آنجا میرسد از حصهء شرق یعنی از دریای بلخ منبع گرفته و سپس بقریهء چکش بند داخل میشود در قسمت جنوب شرقی آن بمسافت صدمتر بندآب مهمی است که 8 متر ارتفاع و 25 متر طول و 4 متر عرض دارد و در عصر امیر عبدالرحمان خان آباد شده، و قریهء مذکور به اسم این بند یاد میشود و از علاقه داری تخمیناً 4 هزارگز فاصله دارد از بندآب مذکور سه نهر بزرگ منشعب میگردد، نهری که بطرف شمال جریان دارد بنام نهر باجگیر و یا نهر مردیان، نهری که بجانب شمال غرب جاری است به اسم نهر یا دریای آقچه و هکذا نهری که بسمت غرب میرود بنام نهر خانقاه موسوم میباشد با این همه این منطقه کم آب بوده تنها در قریهء خانقاه آب مورد ضرورت را توسط ارت به اصطلاح آنجا جغرو ناوه های چوبی بمزارع میرسانند در قریهء خانقاه با این همه قلت آب پنبه و تنباکو زرع میشود و تنباکوی اینجا خیلی معروف است و به هرجا برای فروش برده میشود (از قاموس جغرافیای افغانستان ج 2 با حفظ بعضی از اصطلاحات فارسی افغانی).