خارج

[رِ] (ع ص) بیرون رونده (آنندراج) (فرهنگ نظام) بیرون شونده (مهذب الاسماء) (اقرب الموارد) (منتهی الارب) (المنجد) (تاج العروس) بیرون شده: او من کان میتاً فاحییناه و جعلنا له نوراً یمشی به فی الناس کمن مثله فی الظلمات لیس بخارج منها (قرآن 5 ||) آنکه / 2) یریدون ان یخرجوا من النار و ما هم بخارجین منها (قرآن 37 / 6/122 ) و ماهم بخارجین من النار (قرآن 167 شورش کند و خروج نماید (ناظم الاطباء (||) اِ) بیرون (آنندراج) (فرهنگ نظام) (ناظم الاطباء) کنار ظاهر (فرهنگ ناظم الاطباء) بیرون مقابل داخل بیرون شهر (|| اصطلاح فقهی) درس خارج مقابل درس سطح و این در دروس فقهی و اصولی درسی است که از روی سطح و کتابی نمی باشد و مدرس از محفوظات درس میدهد (|| اصطلاح موسیقی) گاهی بجای خارج آهنگ که اصطلاح موسیقیان است استعمال میشود (آنندراج) : جام خارج شمرد زمزمهء قلقل را بَلبَلی گر نبود دلکش مینا در باغ طغرا (از آنندراج) گرچه نوای جهان خارج پرده رود چون تو در این مجلسی با همه دم ساختن خاقانی دست جزین پرده بجائی مزن خارج از این پرده نوائی مزننظامی || خارج در مقابل ذوالید است و ذوالید متصرف در چیزی را می نامند که از آن چیز بنحوی از انحاء استفادت میبرد پس خارج در این مورد خارج از تصرف است این معنی از جامع الرموز در کتاب دعوی مستفاد میشود و نیز به این معنی در عرف فقها بسیار استعمال می گردد (کشاف اصطلاحات الفنون ج 1 ص 447 (||) اصطلاح ریاضی) خارج در عرف محاسبین اطلاق بر خارج قسمت عددی مر عدد دیگر می شود (کشاف اصطلاحات الفنون ج 1 ص 447 ) و رجوع به خارج قسمت شود (|| اصطلاح فلسفه) خارج اطلاق بر عَرَضی می شود و عرضی آن چیز است که نه جزء ماهیت است و نه خود ماهیت خارج به این معنی مقابل ذاتی می باشد و ذاتی اموری است که خارج از شی ء نبوده بلکه جزء شی ء یا عین شی ء است با این تعریف جنس و فصل و نوع از ذاتیاتند ذاتی طبق این تعبیر خلاف آن چیزی است که گفته شده چه مطابق آن گفته تعریف ذاتی فقط شامل جزو شی ء میشد و بالنتیجه نوع از تعریف خارج می ماند (کشاف اصطلاحات الفنون ج 1 ص 447 ||) خارج مقابل ذهن است (کشاف اصطلاحات الفنون ج 1 ص 447 ) رجوع به ذهن شود || خارج آن چیزی است که بنام واقع مصطلح میباشد و واقع بر اموری اطلاق میشود که خارج از تعقل بوده و بستگی به آن ندارد خارجی که مدار صدق و کذب قضایاست همین خارج است نه خارج مقابل ذهن چه اگر مراد در اینجا خارج مقابل ذهن باشد صدق و کذبهای ذهنی بدون ملاک و مدار میشود صاحب اطول در مبحث صدق خبر به این امر تصریح کرده است (کشاف اصطلاحات الفنون ج 1 ص 447 ||) گاه خارج می گویند و از آن به حس تعبیر میکنند این معنی در وقت بیان لفظ ماهیت خواهد آمد (کشاف اصطلاحات الفنون ج 1 ص 447 ||) دیگر از معانی لفظ خارج معنی مصطلح اهل رمل است و در لفظ شکل بیان آن خواهد آمد (کشاف اصطلاحات الفنون ج 1 ص 447 ||) در نزد اهل هیأت خارج که بنام خارج مرکز نیز موسوم است اطلاق بر فلک جزئی میشود که شامل زمین است و مرکزش خارج از مرکز عالم میباشد تحدب سطحی آن در نقطهء موسوم به اوج مماس با تحدب سطحی فلک دیگری می باشد که در تحت آن قرار دارد و تقعر سطحیش نیز در نقطهء مقابل نقطهء اوج مسماه بنقطهء حضیض با تقعر سطحی همان فلک مماس است (کشاف اصطلاحات ( الفنون ج 1 ص 447.