آزار

(اِمص، اِ) اَذا. ایذاء. اذیت. اذاه. رنج که دهند. رنجگی. عذاب. شکنجه. عقوبت. آسیب. گزند :
آزار بیش بینی زین گردون
گر تو بهر بهانه بیازاری.رودکی.
دل گسسته داری از بانگ بلند
رنجگی باشدْت و آزار [ و ] گزند.رودکی.
پسندش نیامد همی کار من
بکوشد برنج و به آزار من.فردوسی.
نیامدْش با مغز گفتار اوی
سرش تیزتر شد به آزار اوی...فردوسی.
ز بس زشت گفتار و کردار اوی
ز بیدادی و درد و آزار اوی...فردوسی.
پشوتن بدو گفت کاین است راه
بدین باش و آزار مردان مخواه.فردوسی.
بدانست کاین جادوئی کار اوست
بدو بد رسیدن ز آزار اوست.فردوسی.
وگر سر بپیچم ز گفتار اوی
هراسان شود دل ز آزار اوی.فردوسی.
ور بدرّی شکم و بندم از بندم
نرسد ذره ای آزار بفرزندم.منوچهری.
من نیز از این پس تان ننمایم آزار.
منوچهری.
سوگندان خورد... که ترا هیچ آزار از جهت من نباشد و با تو خیانت نکنم. (تاریخ سیستان).
امروز آزار کس مجوی که فردا
هم ز تو بی شک بجان تو رسد آزار.
ناصرخسرو.
چون که بجوئی همی آزار من
گر نپسندی ز من آزار خویش؟ناصرخسرو.
جانش از آزار آن جهان برهد
هرکه ز دین گرد جان حصار کند.
ناصرخسرو.
جز که آزار و خیانت نشناسند ازیرا
ببدی فعل چو ماران و چو موشان بشمارند.
ناصرخسرو.
بنالد همی پیش گل زار بلبل
که از زاغ آزار بسیار دارد.ناصرخسرو.
غیبت مکن و مجوی کس را آزار
هم وعدهء آن جهان منم باده بیار.خیام.
گرْت خوی شیر و زور پیل و سم مار نیست
همچو مور و پشه و روباه کم آزار باش.
سنائی.
|| کین. کینه. عداوت. بغض. بغضاء. دلتنگی. آزردگی. ملال. ملالت خاطر. || رنجیدگی. رنجش. شکرآب :
دل من پرآزار از آن بدسگال
نبد دست من چیر بر بدهمال.ابوشکور.
ز من خسرو آزار دارد همی
دلش از رهی بار دارد همی.فردوسی.
ترا و مرا رنج بسیار داد
روان وی از ما بی آزار باد.فردوسی.
بهنگام بدرود کردنْش گفت
که آزار داری ز من در نهفت
گرت هست با شاه ایران بگوی
نباید ترا زین سخن رنگ و بوی.فردوسی.
ز ره چون بدرگاه شد بار یافت
دل تاجور را بی آزار یافت.
فردوسی.
غمین گشت [ کاوس ] و سودابه را خوار کرد
دل خویشتن زو پر آزار کرد.فردوسی.
تو نیز همه روز در اندیشهء آنی
کآن چیز کنی کز تو نگیرد دلش آزار.
فرخی.
و خلف بن اللیث از عمرو[ بن لیث ] به آزار رفته بود و بدرگاه خلیفت شده. (تاریخ سیستان). شاه محمود که پسر مهتر ملک معظم نصیر الحق و الدین است و چند گاه پدر بدیدار جهان آرای او شد و او در خدمت پدر متفق اللفظ والمعنی ملازم تا چنان اوفتاد که بجهت جمعی از عشایر و قبایل مادر، در میان او و پدر آزاری ظاهر گشت و چشم زخم افتاد و شاه معظم رکن الدین محمود بخشم رفت. (تاریخ سیستان). گفت بدرود باش ای دوست نیک که بروزگار دراز در یک جا بوده ایم و از یکدیگر آزار نداریم. (تاریخ بیهقی). کسانی که خواجه از ایشان آزاری داشت نیک بشکوهیدند. (تاریخ بیهقی). ابن الزیات را بکشت بسبب آزاری که از وی داشت بعهد برادرش واثق. (مجمل التواریخ). اگر در دل او آزاری باقی است ناگاه خیانتی اندیشد. (کلیله و دمنه).
که سلام ما بقاضی بر کنون
بازگو آزار ما زین مرد دون.مولوی.
حکما گفته اند هرکه را رنجی بدل رسانیدی... از پاداش آن نیز ایمن مباش که پیکان از جراحت بدر آید و آزار در دل بماند. (گلستان).
اگر آزاری از من داری که مرا از آن آگاهی نیست بازگوی. (آثارالوزراء عقیلی). || اندوه. غم. تیمار :
کنون روزگاری بدین برگذشت
دل ما پر آزار و تیمار گشت.فردوسی.
نسوزد دلت بر چنین کارها
بدین درد و تیمار و آزارها.فردوسی.
کنون بشنو از من تو ای رادمرد
یکی داستانی پر آزار و درد.فردوسی.
زمانه نخواهم به آزارتان.فردوسی.
|| تعب. مشقت. ماندگی :
چو آسوده شد بارهء هر دو مرد
ز آزار جنگ و ز ننگ و نبرد.فردوسی.
|| تألم. توَجّع. رنجیدگی :
بنزد کهان و بنزد مهان
به آزار موری نیرزد جهان.فردوسی.
چو رامین دید کو را دل بیازرد
نگر تا پوزش آزار چون کرد.
(ویس و رامین).
|| بیماری. مرض. ناخوشی. داء. درد. عاهت: آزار جوع. || بیماری، چون جنون و هاری: مگر آزار داری! || ضرب. کوب. صدمه. || آفت جراحت. || زحمت.
- امثال: بکش آزار کسان و مکن آزار کسی.هاتف.
بهشت آنجاست کآزاری نباشد کسی را با کسی کاری نباشد.(مصاحب).
مباش در پی آزار و هرچه خواهی کن که در شریعت ما غیر از این گناهی نیست.
حافظ.
هرچه نه آزار نه گناه. (خواجه عبدالله انصاری).
|| (نف مرخم) مخفف آزارنده، در مانند: جان آزار، خاطرآزار، دل آزار، زیردست آزار، کم آزار، گوش آزار، مردم آزار، همسایه آزار. || (ن مف مرخم / نف مرخم) مخفف آزارده یا آزرده، چون در زودآزار، به معنی زودرنج :
زودبیز و تند و زودآزار باشد هر شهی
خواجه باری زودبیز و تند و زودآزار نیست.
فرخی.