حضیض
[حَ] (ع اِ) سنگ. (منتهی الارب). || پستی. (منتهی الارب) (غیاث) (منتخب). || پستی زمین. نشیب زمین. (کشاف اصطلاحات الفنون). || پستی زمین در دامن کوه. (منتهی الارب). || دامن کوه. دامنهء کوه. (کشاف) (اقرب الموارد). || بن کوه. (از دهار) (مهذب الاسماء). ج، حضاض (مهذب الاسماء)، اَحِضه، حُضض :
خردم بچشم خلق و بزرگم بنزد عقل
از بخت با حضیضم و از فضل با سنا.
مسعودسعد.
از حضیض خدمت به اوج مشارکت ملک موسوم شد. (ترجمهء تاریخ یمینی). ابر در دامن حضیض او خیمه زند و ستاره پیرامن اوجش طواف کند. (ترجمهء تاریخ یمینی ). اگر کسی از اوج آن فصاحت و رقت آن عبارت و جزالت آن لفظ در حضیض این ترجمه و رکاکت این کلمه خواهد نگریست جز فضیحت حاصلی نباشد. (ترجمهء تاریخ یمینی). و در حضیض آن اطناب سحاب کشیده شدی. (ترجمهء تاریخ یمینی ص338).
اهبطوا افکند جان را در حضیض
از نمازش کرد محروم آن محیض.مولوی.
|| (اصطلاح هیأت) نزدیکترین نقطه از محیط خارج مرکز نسبت بمرکز عالم و آنرا بیونانی افرنجیون(1) نامند. پست ترین موضع از فلک خارج از مرکز باشد یعنی نزدیکترین جای آن بزمین. افربحیون. مقابل اوج(2) صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید: حضیض نزد اهل هیأت نقطهء مقابل اوج است و آن نقطهء مشترک بین محل التقاء دو سطح مقعر از دو فلک است: یکی سطح خارج مرکز و دیگر سطح فلکی که در تحت آن است و حضیض ممثلی و حضیض مدیر نقطهء مشترک میان دو مقعر ممثل عطارد و مدیر است و حضیض مدیری و حضیض حامل نقطهء مشترک بین دو مقعر مدیر و حامل است. و وجه تسمیهء آن به حضیض اینست که نقطهء حضیضی نسبت به نقطهء اوج بما نزدیکتر است بنابراین پائین تر از آن است و حضیض بر نقطهء مقابل ذروهء مرئی نیز اطلاق میگردد و آنرا حضیض مرئی و بعد اقرب مقوم نامند و نقطهء مقابل ذروهء وسطی را نیز نامند و آن حضیض مستوی و اوسط و بعد اقرب وسط نامیده میشود. (کشاف) :
اوج تو جویم ز چرخ چه داریم در حضیض
عز تو خواهم ز دهر چه داریم در هوان.مسعودسعد.
گه حضیض و گه میانه گاه اوج
اندر آن از سعد و نحسی فوج فوج.مولوی.
کواکب گر همه اهل کمالند
چرا هر لحظه در نقص وبالند
چرا گه بر حضیض و گه بر اوجند
گهی تنها فتاده گاه زوجند.
شیخ محمود شبستری.
- حضیض تدویری؛ بودن کوکب است در مبدأ نطاق سیم از حامل یا تدویر.
(1) - افرنجیون، اقرنجیون، افریحبون و فریحبون صوری از نقل مصحف Perigeeیونانی است.
(2) - کلمهء اوج عرب بی هیچ شبهه معرب Apogee است که از apve بمعنی دور و بعید و ge بمعنی زمین است. (یادداشت مرحوم دهخدا).
خردم بچشم خلق و بزرگم بنزد عقل
از بخت با حضیضم و از فضل با سنا.
مسعودسعد.
از حضیض خدمت به اوج مشارکت ملک موسوم شد. (ترجمهء تاریخ یمینی). ابر در دامن حضیض او خیمه زند و ستاره پیرامن اوجش طواف کند. (ترجمهء تاریخ یمینی ). اگر کسی از اوج آن فصاحت و رقت آن عبارت و جزالت آن لفظ در حضیض این ترجمه و رکاکت این کلمه خواهد نگریست جز فضیحت حاصلی نباشد. (ترجمهء تاریخ یمینی). و در حضیض آن اطناب سحاب کشیده شدی. (ترجمهء تاریخ یمینی ص338).
اهبطوا افکند جان را در حضیض
از نمازش کرد محروم آن محیض.مولوی.
|| (اصطلاح هیأت) نزدیکترین نقطه از محیط خارج مرکز نسبت بمرکز عالم و آنرا بیونانی افرنجیون(1) نامند. پست ترین موضع از فلک خارج از مرکز باشد یعنی نزدیکترین جای آن بزمین. افربحیون. مقابل اوج(2) صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید: حضیض نزد اهل هیأت نقطهء مقابل اوج است و آن نقطهء مشترک بین محل التقاء دو سطح مقعر از دو فلک است: یکی سطح خارج مرکز و دیگر سطح فلکی که در تحت آن است و حضیض ممثلی و حضیض مدیر نقطهء مشترک میان دو مقعر ممثل عطارد و مدیر است و حضیض مدیری و حضیض حامل نقطهء مشترک بین دو مقعر مدیر و حامل است. و وجه تسمیهء آن به حضیض اینست که نقطهء حضیضی نسبت به نقطهء اوج بما نزدیکتر است بنابراین پائین تر از آن است و حضیض بر نقطهء مقابل ذروهء مرئی نیز اطلاق میگردد و آنرا حضیض مرئی و بعد اقرب مقوم نامند و نقطهء مقابل ذروهء وسطی را نیز نامند و آن حضیض مستوی و اوسط و بعد اقرب وسط نامیده میشود. (کشاف) :
اوج تو جویم ز چرخ چه داریم در حضیض
عز تو خواهم ز دهر چه داریم در هوان.مسعودسعد.
گه حضیض و گه میانه گاه اوج
اندر آن از سعد و نحسی فوج فوج.مولوی.
کواکب گر همه اهل کمالند
چرا هر لحظه در نقص وبالند
چرا گه بر حضیض و گه بر اوجند
گهی تنها فتاده گاه زوجند.
شیخ محمود شبستری.
- حضیض تدویری؛ بودن کوکب است در مبدأ نطاق سیم از حامل یا تدویر.
(1) - افرنجیون، اقرنجیون، افریحبون و فریحبون صوری از نقل مصحف Perigeeیونانی است.
(2) - کلمهء اوج عرب بی هیچ شبهه معرب Apogee است که از apve بمعنی دور و بعید و ge بمعنی زمین است. (یادداشت مرحوم دهخدا).
قافیه‌یاب برای اندروید
با خرید نسخه اندرویدی قافیه‌یاب از فروشگاه‌های زیر از این پروژه حمایت کنید:
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
نرم‌افزار فرهنگ عروضی
گنجور
گنجور مجموعه‌ای ارزشمند از سروده‌ها و سخن‌رانی‌های شاعران پارسی‌گوی است که به صورت رایگان در اختیار همگان قرار گرفته است. برای مشاهده وب‌سایت گنجور اینجا کلیک کنید.
دریای سخن
نرم‌افزار دریای سخن کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند از اشعار و سخنان شاعران گرانقدر ادب فارسی است که به حضور دوستداران شعر و ادب تقدیم می‌داریم.