حامد

[مِ] (اِخ) ابن خضر الخجندی، مکنی به ابومحمود. از بزرگان علماء ریاضی و رصد معاصر فخرالدولهء دیلمی، وی در مثلثات مستقیمه و کرویه تتبعات داشته و بطوری که ابوریحان بیرونی در کتاب «مقالید علم هیئت» می آرد، شکل مغنی در مثلثات کروی (اُکر) از امیر ابونصربن عراق ریاضی دان معروف ایرانست و آنرا ابن عراق اختراع کرده ولی ابوریحان تذکر داده که ابوالوفاء بوزجانی و ابومحمود حامدبن الخضر خجندی هر یک ادعا کرده اند که این شکل را قبل از ابونصر آورده و به قانون آن شکل در ریاضیات عمل کرده اند. خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب «کشف القناع» این معنی را از «مقالید علم هیئت» نقل کرده است. خجندی آلتی رصدی بنام فخرالدوله ساخت و آنرا «سدس فخری» نام نهاد که یکی از آلات رصدیهء قدماست و سدس دایره مدرج در آن آلت است و بوسیلهء آن طول کواکب را تعیین کنند و امروز سکستان(1) نظیر آن آلت است که برای ارتفاع یابی بکار میرود لابد بجای عضاده، امروز دوربینی نصب میکنند. در سال 364 ه . ق. خجندی برای فخرالدولهء دیلمی شروع به رصد کرده است. سال قطعی وفات خجندی را نیافتیم ولی مسلماً در 364 حیات داشته و با ابوالوفاء بوزجانی معاصر بوده است و ابوالوفاء نیز در 364 در بغداد اشتغال برصد کواکب داشته. (از گاهنامهء سیدجلال الدین طهرانی). او راست: رساله الصحیفه الاَفاقیه فی الاسطرلاب، و کتاب العمل بالزرقاله.
(1) - Sextant.