ابوسهل

[اَ سَ] (اِخ) اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل بن نوبخت. یکی از کبار علما و متکلّمین شیعه. او عالمی فاضل و متکلّمی بارع است و ناشی میگفت که ابوسهل استاد وی بود. و آنگاه که مجلس گفتی جماعتی از متکلّمین در محضر او اجتماع داشتند و بزمان خویش متقدّم نوبختیان و صاحب جلالتی در دین و دنیا و در قدر و منزلت چون وزیری بود. او را در قائم آل محمّد رأیی خاص است که پیش از او کسی را این رأی نبوده است. ابوسهل گوید امام محمد بن الحسن است لکن او در زمان غیبت وفات کرد و هم در غیبت او را فرزندانی است یکی پس از دیگری تا آنروز که خدای تعالی امر به ظهور فرماید و آنگاه که ابوجعفر محمّدبن علی شلمغانی معروف به ابن ابی العزاقر او را بخویش خواند و گفت من صاحب معجزات و کراماتم ابوسهل به رسول گفت من معجزات و کرامات ندانم به صاحب خویش بگوی موی پیش پیشانی من بریخته او امر دهد تا چند تار بدانجا روید و رسول برفت و بازنگشت. او راست: کتاب الاستیفاء فی الامامه. کتاب التنبیه فی الامامه. کتاب الردّ علی الغلاه. کتاب الردّ علی الطاطری فی الامامه. کتاب الردّ علی عیسی بن ابان فی اللباس. کتاب نقض رساله الشافعی. کتاب الخواطر. کتاب المجالس. کتاب تثبیت الرساله. کتاب حدث العالم. کتاب الردّ علی اصحاب الصّفات. کتاب الردّعلی من قال بالمخلوق. کتاب الکلام فی الانسان. کتاب ابطال القیاس. کتاب نقض کتاب عبث الحکمه علی الروندی. کتاب نقض التاج علی الروندی و آن به کتاب السّبک مشهور است. کتاب نقض اجتهاد الرأی علی بن الروندی. کتاب الصّفات.
و صاحب روضات گوید: او را کتبی است در امامت و ردّ بر ملاحده و غلات و سایر مبطلین و تواریخ ائمه و غیر آن و کتب او بیش از سی مجلد است و در کتاب علی بن یونس عاملی در امامت آمده است که شیخ طوسی از سید اجل علم الهدی ابوالقاسم علی بن الحسین اخذ علوم کرد و او از شیخ ابی عبدالله المفید فرا گرفت و مفید از ابی الجیش مظفربن محمد بلخی آموخت و او از شیخ متکلّمین ابی سهل اسماعیل بن نوبختی خال حسن بن موسی تعلیم یافت و وی درک خدمت بحر زاخر ابومحمد حسن عسکری علیه السلام کرده بود و او را با حسین بن منصور حلاّج معارضه است. وفات ابوسهل در هفتادوچهارسالگی به سنهء 311 ه . ق. بوده است.