جاذبه

[ذِ بَ] (ع ص، اِ)(1) تأنیث جاذب. شتر کم شیر: ناقه جاذبه؛ یعنی شترمادهء کم شیر. || کشنده. رباینده. (منتهی الارب) : بر مثال مغناطیس به جاذبهء قهر ایشان را بخود کشیدند. (ترجمهء تاریخ یمینی ص35). || برگردانندهء چیزی از جای خودش. ج، جِذاب. (منتهی الارب). || تأثیر. || محبت. (آنندراج) (غیاث). یکی از قوای تن. قوه ای در حیوان و نبات که غذا را جذب میکند. مؤلف ذخیرهء خوارزمشاهی آرد: از چهار قوهء خادمهء طبیعیّه است که در اعضاء موجود است و مواد مورد احتیاج را به خود جذب میکند. (تذکرهء ضریر انطاکی ج1 ص13). مؤلف آنندراج آرد: قوتی است که در اعضاء موجود است تا آنچه مناسب و مفید است جذب کند. و در ذخیرهء خوارزمشاهی آمده: و این چهار قوت یکی جاذبه است یعنی کشنده، دوم ماسکه است یعنی قوتی که غذا را نگه دارد... || یکی از هشت خادم نفس نباتی که غذا را از ظاهر به باطن جسم خود جذب میکند و این قوه در تمام موجوداتی که دارای نفس نباتی هستند وجود دارد و غذاهای لازم را به خود جذب میکند. مؤلف ذخیرهء خوارزمشاهی آرد: قوت جاذبه اندر لیفهای عصبها است که از درازا نهاده است :
بود جلاد شهرستان جسمت جاذبه هموار
چو یخ انداز باشد ماسکه اندر غمش شادان.
ناصرخسرو.
-جاذبه (قوهء...)؛ قوه ای است که مولکول ها بوسیلهء آن بسوی یکدیگر کشیده میشوند و در اصطلاح علوم، جاذبه یا قوهء ثقل، قوه ای است که اجسام ثقیل را بطرف مرکز زمین جذب میکند.
-جاذبهء الکتریکی؛ نیروئی است که بوسیلهء آن اجسام «الکتریزه» اجسام سبک را بطرف خود می کشد.
-جاذبهء زمین؛ قوه ای که در مرکز زمین نهفته است و اشیاء را بسوی خود جذب میکند. فرید وجدی در دائره المعارف آرد: جاذبهء زمین، بعقیده طبیعیین نیروئی است در زمین که بوسیلهء آن تمام موجودات روی آن کره بطرف مرکز آن کشیده میشود. حقیقت قوهء جاذبه بدرستی معلوم نیست ولی جذب اشیاء بسوی آن محسوس است، زیرا اگر جسمی را بفضا پرت کنیم، در مدت کوتاه یا درازی بزمین سقوط میکند. نیوتن (1642 - 1727 م.) عالم معروف انگلیسی، قانون جاذبهء عمومی را کشف کرد که بموجب آن تمام کرات آسمانی متقابلاً به سوی هم کشیده میشوند بطوری که هیچ جرمی از تحت این قاعده بیرون نیست. معلق بودن کرات در فضای خالی بدون چیزی که آنها را نگه دارد او را مجبور به این فرض علمی کرده است، ولی بمجرد دقت در احوال موجودات آسمانی و حرکت آنها بر ما معلوم میشود که فرضیهء جاذبهء عمومی کامل نیست، زیرا اگر اجرام سماوی کشش متقابل در یکدیگر داشته باشند میبایست همه یک گروه تشکیل دهند، مگر اینکه فرض شود اجرام نامتناهی هستند. علاوه بر این مجرد فرض جاذبهء عمومی حرکات سیارات را برای ما توجیه نمیکند، بلکه تصور آن را از ذهن بدور میکند و خود نیوتن نیز به این نکته توجه داشته و گفته است: باید دانست که تمام حرکات کنونی سیارات را نمیتوان به قوهء جاذبه منسوب دانست، زیرا این قوه اجسام را تنها بطرف خورشید میکشاند، بنابراین باید یک دست الهی (غیبی) سیارات را در محور خودشان بدور خورشید بچرخاند. (از دایره المعارف فرید وجدی ج3 ص45).
-جاذبهء عمومی(2)؛ نیروئی است که بوسیلهء آن تمام اجسام طبیعت متقابلاً به سوی یکدیگر کشیده میشوند.
- || قانون نیوتن. این قانون مفسر کلیهء حرکات بسیار معقد و متغیر ستارگان نیز میباشد.
-جاذبهء محبت؛ کشش عشق و محبت.
-جاذبهء مغناطیسی؛ آن است که دارای قوهء کشش قطعات آهن است.
-مرکز جاذبه؛ نقطهء ثابت جائی که نتیجهء وزن مولکولی یک جسم در تمام حالات ممکن متراکم باشد.
(1) - Attractive.
(2) - Attraction universelle.