قرمط

[قِ مِ / قَ مَ] (اِخ) وی رئیس قرامطه و از باطنیه است. قرمطیان به وی نسبت دارند. در نام و اصل او اختلاف است، گویند نام وی حمدان یا فرج بن عثمان یا فرج بن یحیی است و قرمط لقب اوست. لغویان قاف و میم را فتحه دهند و فرنگیان از آنان اخذ کرده و گویند: Karmath ، ولی علمای نسابه به کسر قاف و میم ضبط کرده اند. اصل او از خوزستان است و در کوفه به سال 258 ه . ق. مشهور شد و به زهد و پارسائی تظاهر کرد، گروهی گرد او فراهم آمدند، وی کتابی به آنان نشان داد که گویند در آغاز آن چنین آمده بود: بسم اللهالرحمان الرحیم یقول الفرج بن عثمان و هو عیسی و هو الکلمه و هو المهدی و هو احمدبن محمد بن الحنفیه و هو جبرئیل. در آن کتاب سخنان کفرآمیز و تحلیل و تحریم فراوان بود. پیروان وی بسیار شدند از جمله زکرویه بن مهرویه و ابوسعید حسن بن بهرام جنابی از قطیف و بحرین. بی قلیص بن ضمضم از بنی کلب بن وبره در عراق و شام و علی بن فضل در یمن به تبلیغ مذهب وی پرداخت و هنوز بقایای آنان در جبل کلبیه در لاذقیه و در نجران یمن و در قطیف در مغرب خلیج فارس موجودند ولی بیشتر آنان در اسماعیلیه و نضیریه و طوائف باطنی دیگر مندمج شدند. اقوال مختلفی دربارهء قرمط نقل شده و قول ارجح این است که همین قرمط است که حاکم رحبه او را به سال 293 ه . ق. گرفت و المکتفی بالله عباسی او را به قتل رسانید. و در منتظم ابن جوزی برخی از حالات قرمطیان آمده است. (الاعلام زرکلی چ 2 ج6 ص35 و 36). رجوع به قرمطیان شود.